Hayata Başka Bir Biçimde Bakmak

Resimden fotoğrafa, şiirden romana sanatın hemen her dalıyla ilgilenen John Berger, okuruna açtığı yeni kapılarla 20. yüzyılın ve günümüzün yaşayan en etkili sanat eleştirmenlerinden, entelektüellerinden birisi. Hayata başka gözlerle bakmanın da mümkün olduğunu ortaya koyan kitapları, gündelik koşturmaca içinde gözümüzden kaçan pek çok şeyin arkasında yatan zenginliği açığa çıkarıyor.

5 Kasım 1926’da Londra- Stoke Newington’da doğan John Berger, Oxford’ta okuduğu yatılı okulun ardından Londra Central School of Art’tan kazandığı bursla bu okula devam etti. II. Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla askere çağrıldı ancak askerliğini subay olarak yapmayı kabul etmeyince, düşük düzeyde bir ordu eğitmeni göreviyle Kuzey İrlanda’ya gönderildi. Bir nevi sürgün sayılabilecek bu dönem, Berger’a yepyeni bir kapı açtı: Kendi ailesi ve arkadaşlarına olduğu kadar kışladaki diğer arkadaşlarının yakınlarına gönderilmek üzere yazmaya başladığı asker mektupları onun ilk yazı deneyimlerinden oldu.

Askerliğini bitirmesinin ardından Chelsea School of Art’a giden Berger, aldığı sanat eğitiminin yanı sıra sanat ve edebiyat dergilerine eleştiri yazıları yazmaya başladı. O zamana kadar bilinen klasik eleştiri anlayışına zıt üslubu, yazılarındaki derin gözlem ve analiz gücüyle kısa sürede dikkatleri üzerine toplayan Berger, cesur çıkışlarıyla bir yandan da gelenekçi çevrelerde büyük tepki topladı.

1940’lı yılların ortalarından itibaren bir yandan da ressamlık ve resim öğretmenliği yapan Berger, 1958’de ilk kitabı A Painter of Our Time’ı (Zamanımızın Bir Ressamı) yayımladı. Kurmaca bir Macar ressamın hikâyesini anlattığı kitap, gelen baskılar üzerine kısa zaman sonra yayıncısı tarafından piyasadan geri çekildi. Ne var ki bu olay Berger’ın ününü biraz daha arttırırken bir yandan da daha sonra yazacağı The Foot of Clive (Clive’in Ayağı) ve Corker's Freedom (Mantarcının Özgürlüğü) adlı kitaplarının büyük ilgi görmesine vesile oldu.

İngiltere’de yaşamaktan sıkılan, burada mutlu olamayan Berger, 1962’de Fransa’ya yerleşmeye karar verdi. Burada da hiç hız kesmeden çalışmalarını sürdürerek kitaplar, makaleler yayımlamaya devam etti. Özellikle 1972’de BBC Televizyonu için arkadaşlarıyla hazırladığı Ways of Seeing (Görme Biçimleri) isimli belgeselden yola çıkarak hazırladığı ve eleştiriye başka bir boyut kazandıran kitap ve birçok ödül kazanan G. isimli romanıyla sanat ve edebiyat dünyasındaki yerini daha da sağlamlaştırdı. Yaptığı işlerde, yazdığı yazılarda her zaman sosyal bir duyarlılık taşıyan, politik kimliğini çalışmalarına da net şekilde aktarabilen Berger, Booker Edebiyat Ödülü’nden kazandığı ödül parasının yarısını İngiltere’de siyahi azınlığın hakları için mücadele veren Kara Panterler Partisi’ne bağışlayarak duruşunu bir kez daha ortaya koydu.

Berger, 70'li yıllarda bazı filmlerin senaryo çalışmalarında da yer aldı: La Salamandre, The Middle of the World, Jonah who will be 25 in the year 2000. 1980’lerde ise "Into Their Labours" (Onların Emeklerine)adını vereceği bir üçleme yazmaya başlayan Berger, Pig Earth (Domuz Toprak), Once in Europa (Bir Zamanlar Avrupa’da), Lilac and Flag (Leylak ve Bayrak) adlı kitaplarda esas olarak Avrupalı köylü yaşamını, onların itilmişliklerini ele alıyordu.

Birçok makalesi de kitap haline getirilen Berger, daha yakın zamanda yaptığı çalışmalarda özellikle sanatın algılanışı, fotoğraf sanatının kavranışı, anıları üzerinde dururken, şiirleri de kitaplaştırıldı. Dünyanın gidişatı üzerine yazdığı politik makaleleri de her zaman dikkatleri üzerine çekmeyi, tartışmalar yaratmayı başardı.

Kendisinin Görme Biçimleri kitabında dediği gibi, "Düşündüklerimiz ya da inandıklarımız nesneleri görüşümüzü etkiler. İnsanların Cehennem'in gerçekten var olduğuna inandıkları Ortaçağ'da, ateşin bugünkünden çok değişik bir anlamı var." Nesnelere o zamana kadar bakmadığımız şekillerde de bakılabileceğini gösteren, yazdıklarıyla ufuk açan bu büyük entelektüel sırf bunun için bile her daim hatırlanmayı hak ediyor herhalde.